-236220-125730
دانشگاه آزاد اسلامي
واحد علوم و تحقيقات
دانشکده علوم انساني و اجتماعي
پايان نامه براي دريافت درجه کارشناسي ارشد ) M.A (
گرايش:
روانشناسي باليني
عنوان:
بررسي اثر درمان فراشناختي در افزايش عزت نفس و کاهش پرخاشگري نوجوانان بزه کار
استاد راهنما:
دکتر نورعلي فرخي
استاد مشاور:
دکتر حسن اسدزاده
پژوهشگر:
فرزانه افتخاري
پاييز 1392
center-422275معاونت پژوهش و فناوري
به نام خدا
منشور اخلاق پژوهش
با ياري از خداوند سبحان واعتقاد به اينکه عالم محضر خداوند است وهمواره ناظر بر اعمال انسان وبه منظور پاس داشت مقام بلند دانش پژوهش ونظر به اهميت جايگاه ودانشگاه در اعتلاي فرهنگ وتمدن بشري ما دانشجويان واعضاي هيات علمي واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي متعهد مي گرديم.
اصول زير را در انجام فعاليت هاي پژوهشي مد نظر قرار داده واز آن تخطي نکنيم:
1-اصل برائت:التزام به برائت جويي ازهرگونه رفتار غير حرفه اي واعلام موضوع نسبت به کساني که حوزه علم وپژوهش را به شائب هاي غير علمي مي پالايند.
2-اصل رعايت انصاف وامانت:تعهد به اجتناب از هر گونه جانب داري غير علمي وحفاظت از اموال تجهيزات ومنابع در اختيار.
3-اصل ترويج:تعهد به رواج دانش واشاعه نتايج تحقيقات وانتقال آنبه همکاران علمي ودانشجويان به غير از مواردي که منع قانوني دارد.
4-اصل احترام:تعهد به رعايت حريم ها وحرمت ها در انجام تحقيقات ورعايت جانب نقد وخودداري از هرگونه حرمت شکني.
5-اصل رعايت حقوق:التزام به رعايت کامل حقوق پژوهشگران وپژوهيدگان (انسان حيوان ونبات) وساير صاحبان حق.
6-اصل راز داري:تعهد به صيانت از اسرار واطلاعات محرمانه افراد سازمان ها وکشورهاوکليه افراد ونهادهاي مرتبط با تحقيق.
7-اصل حقيقت جويي:تلاش در راستاي پي جويي حقيقت ووفاداري به آن ودوري از هر گونه پنهان سازي حقيقت.
8-اصل مالکيت مادي ومعنوي:تعهد به رعايت کامل حقوق مادي ومعنوي دانشگاه وکليه همکاران پژوهش.
9-اصل منافع ملي:تعهد به رعايت مصالح ملي ودر نظر داشتن پيشبرد وتوسعه کشور در کليه مراحل پژوهش.
امضاء پژوهشگر:
تعهد نامه اصالت پايان نامه کارشناسي ارشد
اينجانب افتخاري دانش آموخته مقطع کارشناسي ارشد ناپيوسته به شماره دانشجويي در رشته روانشناسي باليني که در تاريخ از پايان نامه خود تحت عنوان : بررسي اثر درمان فراشناختي در افزايش عزت نفس و کاهش پرخاشگري نوجوانان بزه کار
با کسب نمره و درجه دفاع نموده ام بدينوسيله متعهد مي شوم:
اين پايان نامه حاصل تحقيق و پژوهش انجام شده توسط اينجانب بوده و در مواردي که از دستاوردهاي علمي و پژوهشي ديگران (اعم از پايان نامه ،کتاب ،مقاله و…) استفاده نموده ام ، مطابق ضوابط و رويه هاي موجود ، نام منبع مورد استفاده و ساير مشخصات آن را در فهرست ذکر و درج کرده ام.
اين پايان نامه قبلاً براي دريافت هيچ مدرک تحصيلي (هم سطح ،پايين تر يا بالاتر )در ساير دانشگاهها و موسسات آموزش عالي ارائه نشده است.
چنانچه بعد از فراغت ازتحصيل ، قصد استفاده و هر گونه بهره برداري اعم از چاپ کتاب،
ثبت اختراع و …. از اين پايان نامه داشته باشم ، از حوزه معاونت پژوهشي واحد مجوزهاي مربوطه را اخذ نمايم.
چنانچه در هر مقطع زماني خلاف موارد فوق ثابت شود ، عواقب ناشي از آن را بپذيرم و واحد دانشگاهي مجاز است با اينجانب مطابق ضوابط و مقررات رفتار نموده و در صورت ابطال مدرک تحصيلي ام هيچگونه ادعايي نخواهم داشت.
نام و نام خانوادگي : افتخاري
تاريخ و امضاء
بسمه تعالي
در تاريخ : 27/04/1391
دانشجوي کارشناسي ارشد خانم افتخاري از پايان نامه خود دفاع نموده و با نمره 19.5
بحروف نوزده ونيم و با درجه عالي مورد تصويب قرار گرفت.
امضاء استاد راهنما :
فهرست مطالب
عنوان صفحه
TOC \h \z \t “Heading 1;1;Heading 2;2;Heading 3;3;1-titr;3;2- matne jadval;3;3-zire jadval;3;1-1-1-1;3;1-1-1-1-1;3;1-matn jad;3;1-zir;3;1-1-;2;1-4-1-;3;1-5-1-;3;2-1-;2;2-2-1-;3;2-3-1-;3;2-4-1-;3;2-5-1-;3;3-1-;2;3-3-1-;3;3-5-1-;3;3-7-1-;3;3-8-1-;3;3-9-1-;3;3-11-1-;3” چکيدهو1- فصل اول کليات طرح PAGEREF _Toc367414768 \h 11-1- مقدمه PAGEREF _Toc367414769 \h 21-2- بيان مسئله PAGEREF _Toc367414770 \h 31-3-اهميت و ضرورت تحقيق PAGEREF _Toc367414771 \h 71-4- اهداف پژوهش PAGEREF _Toc367414772 \h 81-4-1- هدف کلي PAGEREF _Toc367414773 \h 83-1- هدف هاي جزئي PAGEREF _Toc367414774 \h 81-5- فرضيههاي تحقيق PAGEREF _Toc367414775 \h 91-6- تعريف مفاهيم و اصطلاحات تحقيق PAGEREF _Toc367414776 \h 91-6-1-1- تعريف مفهومي عزت نفس PAGEREF _Toc367414777 \h 91-6-1-2- تعريف عملياتي عزت نفس PAGEREF _Toc367414778 \h 101-4-2- تعريف مفهومي پرخاشگري PAGEREF _Toc367414779 \h 101-6-1-4- تعريف عملياتي پرخاشگري PAGEREF _Toc367414780 \h 111-6-1- درمان فراشناختي PAGEREF _Toc367414781 \h 112-4-2- بزه کاري PAGEREF _Toc367414782 \h 122-فصل دوم مباني نظري PAGEREF _Toc367414783 \h 142-2-عزت نفس PAGEREF _Toc367414785 \h 162-2-1-مفهوم عزت نفس PAGEREF _Toc367414786 \h 192-2-2-عزت نفس چيست؟ PAGEREF _Toc367414787 \h 202-2-3-اهميت عزت نفس PAGEREF _Toc367414788 \h 212-2-4-ابعاد عزت نفس PAGEREF _Toc367414789 \h 212-2-5-سطوح عزت نفس PAGEREF _Toc367414790 \h 232-2-6-شكل گيري مفهوم خود و عزت نفس به مثابه صفات شخصيتي PAGEREF _Toc367414791 \h 262-2-7-از عزت نفس » بالا يا پايين«چه استنباطي ميشود؟ PAGEREF _Toc367414792 \h 302-2-8-ديدگاه متقدمان روانشناسي درباره عزت نفس PAGEREF _Toc367414793 \h 312-2-9-روي آوردهاي نظري دربارة عزت نفس PAGEREF _Toc367414794 \h 332-2-10-رابطة خود آرماني ، خودپنداشت و حرمت‌خود PAGEREF _Toc367414795 \h 372-2-11روشهاي تغيير پذيري عزت نفس و پاره‌اي پژوهشها در مورد آن PAGEREF _Toc367414796 \h 382-3-پسخوراند PAGEREF _Toc367414797 \h 392-3-1-درمان شناختي – رفتاري PAGEREF _Toc367414798 \h 402-4-عزت نفس و اختلالات رواني PAGEREF _Toc367414799 \h 412-13-1- آسيب پذيري عزت نفس و افسردگي PAGEREF _Toc367414800 \h 432-5-چشم انداز نظريه‌ي فعاليت افتراقي تياس دال( 1988) PAGEREF _Toc367414801 \h 442-6-پرخاشگري PAGEREF _Toc367414802 \h 452-6-1-تعريف پرخاشگري PAGEREF _Toc367414803 \h 482-6-2-انواع پرخاشگري PAGEREF _Toc367414804 \h 482-6-2-1نظريه هاي پرخاشگري PAGEREF _Toc367414805 \h 502-6-2-1-1-نظريه فرديت زدايي پرخاشگري زيمباردو PAGEREF _Toc367414806 \h 502-6-2-1-2-نظريه انسانيت زدايي- پرخاشگري فشباخ PAGEREF _Toc367414807 \h 512-6-2-1-3-نظريه انتقال برانگيختگي PAGEREF _Toc367414808 \h 512-6-2-1-4-نظريه درونگرايي- برونگرايي آيزنک PAGEREF _Toc367414809 \h 522-6-2-1-5-مدل شرمساري- پرخاشگري تانگني PAGEREF _Toc367414810 \h 522-6-2-1-6-مدل پرخاشگري- پرخاشگري PAGEREF _Toc367414811 \h 532-6-2-1-7-رفتار پرخاشگرانه در مراحل رشد کودکي و نوجواني PAGEREF _Toc367414812 \h 532-6-3-عوامل خطر ساز پرخاشگري PAGEREF _Toc367414813 \h 552-6-3-1-عوامل خطرساز موثر در پرخاشگري از جانب کودک PAGEREF _Toc367414814 \h 562-6-4-عوامل خطرساز موثر در پرخاشگري از جانب والدين PAGEREF _Toc367414815 \h 572-6-4-1-اسنادهاي نادرست والدين به عنوان عامل خطر ساز پرخاشگري PAGEREF _Toc367414816 \h 572-6-4-2-ويژگي هاي فردي والدين به عنوان عامل خطرساز در پرخاشگري PAGEREF _Toc367414817 \h 582-6-5-روابط پدر – مادر به عنوان عامل خطر ساز در پرخاشگري PAGEREF _Toc367414818 \h 602-6-5-1-تعامل والدين- کودک به عنوان عامل خطرساز در پرخاشگري PAGEREF _Toc367414819 \h 612-6-5-2-ساير تعاملات اجتماعي والدين به عنوان عامل خطرساز در پرخاشگري PAGEREF _Toc367414820 \h 622-6-6-مداخلات در زمينه پرخاشگري PAGEREF _Toc367414821 \h 632-6-6-1-روان تحليلگري PAGEREF _Toc367414822 \h 642-6-6-2-رويکرد عقلاني-عاطفي-رفتاري PAGEREF _Toc367414823 \h 652-6-6-3-رويکرد شناختي-رفتاري PAGEREF _Toc367414824 \h 662-6-6-4-ديدگاه يادگيري اجتماعي PAGEREF _Toc367414825 \h 682-7-تاريخچه فراشناخت PAGEREF _Toc367414826 \h 692-7-1- حوزه روان شناسي شناختي از دهه 1960 PAGEREF _Toc367414827 \h 702-7-2-حوزه روان شناسي رشد از دهه 1970 PAGEREF _Toc367414828 \h 702-7-4-فراشناخت PAGEREF _Toc367414829 \h 712-7-4-1-فراشناخت و اختلالات هيجاني PAGEREF _Toc367414830 \h 742-7-5-دانش فراشناختي( باورهاي شناختي ) PAGEREF _Toc367414831 \h 742-7-6-فراشناخت به عنوان شناخت در باره شناخت PAGEREF _Toc367414832 \h 762-7-7-فراشناخت به عنوان بازبيني و كنترل دنياي دروني PAGEREF _Toc367414833 \h 772-7-8-تجارب فراشناختي PAGEREF _Toc367414834 \h 772-7-9-راهبردهاي کنترل فراشناختي PAGEREF _Toc367414835 \h 782-7-10-هيجان، بازبيني و کنترل فراشناختي PAGEREF _Toc367414836 \h 792-7-11-فرا شناخت و روانشناسي باليني PAGEREF _Toc367414837 \h 822-7-12- مدل فراشناختي اختلال روانشناختي PAGEREF _Toc367414838 \h 852-7-13- فراشناخت درماني: نسخه ي سخت و نسخه نرم PAGEREF _Toc367414839 \h 882-7-14- خلاصه اي از مدل درماني فراشناختي PAGEREF _Toc367414840 \h 892-7-15- مدل بازسازي شده A-B-C PAGEREF _Toc367414841 \h 902-7-16- رويکرد درماني فراشناختي PAGEREF _Toc367414842 \h 922-8-پيشينه پژوهشي درمان فراشناختي PAGEREF _Toc367414843 \h 932-9-جمع بندي PAGEREF _Toc367414844 \h 963- فصل سوم روش شناسي تحقيق PAGEREF _Toc367414845 \h 973-2- روش پژوهش PAGEREF _Toc367414847 \h 993-3- جامعه آماري PAGEREF _Toc367414848 \h 993-3-1- نمونه و روش نمونه گيري PAGEREF _Toc367414849 \h 993-4- ويژگي گروه ها PAGEREF _Toc367414850 \h 1003-5- معيارهاي ورود به پژوهش PAGEREF _Toc367414851 \h 1043-5-1- ملاک هاي ورود به پژوهش حاضر عبارت بودند از: PAGEREF _Toc367414852 \h 1043-6- معيارهاي خروج از پژوهش PAGEREF _Toc367414853 \h 1043-6-1 ملاک خروج از پژوهش حاضر عبارت بودند از : PAGEREF _Toc367414854 \h 1043-7-ابزار پژوهش PAGEREF _Toc367414855 \h 1051)پرسشنامه ي عزت نفس کوپر اسميت PAGEREF _Toc367414856 \h 106(2)پرسشنامه ي پرخاشگري AQ PAGEREF _Toc367414857 \h 1083-7-1-2-پايايي و روايي PAGEREF _Toc367414858 \h 1093-8-متغير هاي مستقل و وابسته PAGEREF _Toc367414859 \h 1103-9- روش اجرا و جلسات درماني PAGEREF _Toc367414860 \h 1113-9-1- جلسات درماني PAGEREF _Toc367414861 \h 1143-9-1-1-جلسه اول تا سوم PAGEREF _Toc367414862 \h 1143-9-1-2-جلسه سوم PAGEREF _Toc367414863 \h 1143-9-1-3-جلسه چهارم و پنجم PAGEREF _Toc367414864 \h 1153-9-1-4-جلسه ششم و هفتم PAGEREF _Toc367414865 \h 1163-9-1-5-جلسه نهم PAGEREF _Toc367414866 \h 1163-9-1-6-جلسه دهم و يازدهم PAGEREF _Toc367414867 \h 1173-9-1-7-جلسه دوازدهم و سيزدهم PAGEREF _Toc367414868 \h 1173-9-1-8-جلسه چهاردهم PAGEREF _Toc367414869 \h 1183-10-تحليل آماري PAGEREF _Toc367414870 \h 1183-11-خلاصه PAGEREF _Toc367414871 \h 1194- فصل چهارم تجزيه و تحليل دادهها PAGEREF _Toc367414872 \h 1204-2- داده هاي جمعيت شناختي PAGEREF _Toc367414874 \h 1234-3- يافته هاي پژوهش PAGEREF _Toc367414875 \h 123الف ) يافته هاي توصيفي PAGEREF _Toc367414876 \h 123ب) يافته هاي مربوط به فرضيه هاي پژوهش. PAGEREF _Toc367414877 \h 1234-4-1-نرمال بودن متغيرها PAGEREF _Toc367414878 \h 1264-4-2-همگني شيب هاي رگرسيون PAGEREF _Toc367414879 \h 1284-4-3-همگني واريانس ها ( عزت نفس اجتماعي و خانوادگي ) PAGEREF _Toc367414880 \h 1294-4-4-يکساني ماتريس واريانس – کواريانس ( عزت نفس اجتماعي و خانوادگي ) PAGEREF _Toc367414881 \h 130يافته هاي مربوط به فرضيه هاي تحقيق PAGEREF _Toc367414882 \h 1324-4-5-همگني واريانس ها ( پرخاشگري کلامي و فيزيکي ) PAGEREF _Toc367414883 \h 134-4-4-6مفروضه يکساني ماتريس واريانس-کوواريانس ( پرخاشگري کلامي و فيزيکي) PAGEREF _Toc367414884 \h 1354-5-خلاصه PAGEREF _Toc367414886 \h 1395- فصل پنجم نتيجه گيري و پيشنهادها PAGEREF _Toc367414887 \h 1405-2-تشريح کلي مسئله پژوهش PAGEREF _Toc367414889 \h 1425-2-بحث PAGEREF _Toc367414890 \h 1435-3-محدوديت هاي تحقيق PAGEREF _Toc367414891 \h 1475-4-پيشنهادها PAGEREF _Toc367414892 \h 1485-4-2-پيشنهادي کاربردي PAGEREF _Toc367414893 \h 1515-5-نتيجه گيري PAGEREF _Toc367414894 \h 1525-6-خلاصه PAGEREF _Toc367414895 \h 153منابع PAGEREF _Toc367414896 \h 155منابع فارسي PAGEREF _Toc367414897 \h 156 منابع انگليسي PAGEREF _Toc367414898 \h 160پيوست PAGEREF _Toc367414899 \h 166الف ) پرسشنامه عزت نفس (فرم تجديد نظر شده پرسشنامه کوپر اسميت 58 ماده) PAGEREF _Toc367414900 \h 167ب)پرسشنامه پرخاشگري (آرنولد اچ. باس، و مارک پري) PAGEREF _Toc367414901 \h 171پروتکل درمان فراشناختي PAGEREF _Toc367414902 \h 174واژه نما PAGEREF _Toc367414903 \h 179چکيده انگليسي PAGEREF _Toc367414904 \h 180
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
TOC \h \z \t “Style69;1” جدول-3-1-طرح آزمايشي با پيش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل PAGEREF _Toc367415478 \h 99جدول-3-2- ضرايب پايايي پرسشنامه عزت نفس در تحقيق حاضر PAGEREF _Toc367415479 \h 108جدول-3-3-ضرايب پايايي پرسشنامه پرخاشگري در تحقيق حاضر PAGEREF _Toc367415480 \h 110جدول 4-1-ميانگين و انحراف معيار متغير عزت نفس و حيطه هاي آن در گروه هاي آزمايش و کنترل در پيش آزمون و پس آزمون PAGEREF _Toc367415481 \h 124جدول-4-2- ميانگين و انحراف معيار متغير پرخاشگري و حيطه هاي آن در گروه هاي آزمايش و شاهد در پيش آزمون و پس آزمون PAGEREF _Toc367415482 \h 125جدول- 4-3-بررسي نرمال بودن متغيرهاي پژوهش PAGEREF _Toc367415483 \h 127جدول-4-4- آزمون بررسي همگني شيب خط رگرسيون PAGEREF _Toc367415484 \h 128جدول-4-5-بررسي همگني واريانس ها PAGEREF _Toc367415485 \h 129جدول 4-6-يکساني ماتريس واريانس – کواريانس PAGEREF _Toc367415486 \h 130جدول-4-7-نتايج تحليل کوواريانس چند متغيري(مانکوا) بر روي ميانگين پس آزمون نمرات عزت نفس و زير مقياس آن درگروه آزمايش و کنترل با کنترل پيش آزمون PAGEREF _Toc367415487 \h 131جدول-4-8-نتايج تحليل کوواريانس يک راهه در متن مانکوا بر روي پس آزمون ميانگين نمرات عزت نفس اجتماعي نوجوانان بزه کار گروه هاي آزمايش و کنترل با کنترل پيش آزمون PAGEREF _Toc367415488 \h 132جدول-4-9-نتايج تحليل کوواريانس يک راهه در متن مانکوا بر روي پس آزمون ميانگين نمرات عزت نفس خانوادگي نوجوانان بزه کار گروه هاي آزمايش و گواه با کنترل پيش آزمون PAGEREF _Toc367415489 \h 133جدول-4-10-آزمون همگني واريانس ها PAGEREF _Toc367415490 \h 134جدول-4-11-يکساني ماتريس واريانس-کوواريانس PAGEREF _Toc367415491 \h 135جدول-4-12- نتايج تحليل کوواريانس چند متغيري(مانکوا) بر روي ميانگين پس آزمون نمرات پرخاشگري و زير مقياس آن د رگروه آزمايش و گواه با کنترل پيش آزمون PAGEREF _Toc367415492 \h 136جدول-4-13- نتايج تحليل کوواريانس يک راهه در متن مانکوا بر روي پس آزمون ميانگين نمرات پرخاشگري فيزيکي نوجوانان بزه کار گروه هاي آزمايش و گواه با کنترل پيش آزمون PAGEREF _Toc367415493 \h 137جدول- 4-14-نتايج تحليل کوواريانس يک راهه در متن مانکوا بر روي پس آزمون ميانگين نمراتپرخاشگري کلامي نوجوانان بزه کار گروه هاي آزمايش و کنترل با کنترل پيش آزمون PAGEREF _Toc367415494 \h 138
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
TOC \h \z \t “جدااااول;1” نمودار-3-1- وضعيت سني نمونه هاي پژوهش PAGEREF _Toc367413587 \h 101نمودار-3-1- سطح تحصيلات پدران و مادران PAGEREF _Toc367413588 \h 102نمودار-3-2- ترتيب تولد نمونه هاي پژوهش PAGEREF _Toc367413589 \h 103نمودار4-1- وضعيت متغير عزت نفس اجتماعي گروه کنترل و آزمايش( پيش آزمون و پس آزمون)……………………………………………………………………………………………………………………… PAGEREF _Toc367413590 \h 133نمودار4-2-وضعيت متغير عزت نفس خانوادگي گروه کنترل و آزمايش ( پيش آزمون و پس آزمون) PAGEREF _Toc367413591 \h 134نمودار4-3-وضعيت متغير پرخاشگري فيزيکي گروه کنترل و آزمايش( پيش آزمون و پس آزمون)……. PAGEREF _Toc367413592 \h 138نمودار4-4-وضعيت متغير پرخاشگري کلامي گروه کنترل و آزمايش(پيش آزمون و پس آزمون)……………………………………………………………………………………………………………………… PAGEREF _Toc367413593 \h 139
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
TOC \h \z \t “Heading 1;1;Heading 2;2;Heading 3;3;Subtitle;1″
شکل 2-1 مدل عملکرد اجرايي خود تنظيمي (S-REF) اختلال روانشناختي به همراه فراشناخت واره ها (ولز و ماتيوز، 1994) PAGEREF _Toc367413786 \h 87شکل 2-2 محورهاي اصلي مدل A-B-C PAGEREF _Toc367413790 \h 91شکل 2-3 مدل تجديد نظر شده A-M-C (ولز، 2000). PAGEREF _Toc367413792 \h 92شکل 2-4 محورهاي اصلي مدل A-M-C PAGEREF _Toc367413794 \h 93
چکيده هدف پژوهش حاضر بررسي اثربخشي درمان هاي فراشناختي فردي در افزايش عزت نفس و کاهش پرخاشگري نوجوانان بزه کار بود. بدين منظور، 40 نفر از نوجوانان بزه کار مراکز اصلاح و تربيت شهر تهران با استفاده از روش نمونه‌گيري تصادفي نظامدار در دو گروه تصادفي (گروه درمان فراشناختي و گروهِ کنترل) با حجم مساوي (20 نفر) قرار گرفتند. با بهره گيري از آزمون‌هاي عزت نفس کوپر اسميت و پرخاشگري باس و پري و مصاحبة سازمان يافته، توسط روان شناس باليني، در دو مرحله پيش آزمون و پس آزمون استفاده شد. تحليل کوواريانس چندمتغيري انجام يافته روي دادهها نشان داد: الف) درمان فراشناختي در کاهش پرخاشگري فيزيکي و کلامي نوجوانان اثر بخش بوده است. ب) درمان فراشناختي بر افزايش عزت نفس اجتماعي و خانوادگي نوجوانان اثر بخش بود. ج) ميزان اثر بخشي درمان فراشناختي در کاهش پرخاشگري در مقايسه با افزايش عزت نفس، بيشتر بوده است. اين مداخله‌ها با جايگزين کردن الگوهاي سازگاري رفتاري و شناختي در فرد، به وي امکان ميدهد که از خزانة رفتاري گسترده تر و مناسبتر در مواجهه با موقعيت برخوردار باشد و در واکنش به مسائل با برنامه‌ريزي و آينده‌نگري عمل کند. بنابراين، با استفاده از مداخلات روانشناختي به ويژه مداخلات فردي ميتوان عزت نفس نوجوانان بزه کار را افزايش داده و از ميزان پرخاشگري آنان کاست.
واژه هاي کليدي: مداخله فرا شناختي، عزت نفس، پرخاشگري، بزه کار، نوجوان.
فصل اول کليات طرحفصل اول: کليات طرح
مقدمهبه سبب بروز مسائل خاص در دوران نوجواني، اين دوره، با نوعي سردرگمي همراه با کاهش عزت نفس، خودکم بيني و خودپنداره منفي همراه است، که سبب کاهش فعاليت هاي طبيعي و تعاملات اجتماعي مي شود. نوجواني که داراي عزت نفس پاييني است، در مسير ناملايمات بالاجبار زندگي و توان مقابله با مشکلات، دچار سر درگمي و ناسازگاري خواهند شد. به اعتقاد زيگموند فرويد: (عزت انسان) زماني پديد مي آيد که کودک پي مي برد که نمي تواند با والدينش رابطه ي جنسي برقرار کند و در نتيجه اين امر به احساس بي امان (نمي توانم کاري انجام دهم ) منتهي مي شود. طبق نظر آلفرد آدلر، احساس حقارت در ابتدا بر اثر ظهور آمادگي جسماني يا حقارت اندامي پديد مي آيد. سپس با واقعيت اينکه ديگراني بزرگتر قويتر و درشتر هستند مواجه مي شود .
همزمان، نوجواني که از لحاظ عاطفي در محيط خانواده مشکل دارد با هر محرک کوچکي برانگيخته مي شود و پرخاشگري مي کند. لذا، وقتي وارد اجتماع مي شود نمي تواند با هر موقعيتي خود را سازگار سازد. پرخاشگري مي تواند به راحتي مناسبات اجتماعي نوجوانان را بر هم زند و به طور کلي موجب عدم رشد وي در ابعاد اجتماعي و رواني شود. به طور کلي، برخي از روان شناسان پرخاشگري را رفتاري مي دانند که موجب آسيب به ديگران مي شود يا بالقوه بتواند به ديگران آسيب بزند ( کوپر اسميت، 1967). اين آسيب مي تواند بدني مانند کتک زدن، لگد زدن و گاز گرفتن، يا لفظي مانند ناسزاگويي و فرياد زدن و يا حقوقي، مانند به زور گرفتن چيزي باشد.
درمان فراشناخت رويکرد نوظهوري است که به جاي تمرکز بر محتواي فکر بيمار بر کاهش فرايند هاي شناختي غير مفيد وتسهيل پردازش فراشناختي تاکيد مي کند. از اين رو در اين پژوهش، در صدد پاسخ به اين سوال مي باشيم، که آيا اثر درمان فراشناختي موجب افزايش عزت نفس و کاهش پرخاشگري نوجوانان بزه کار مي شود يا خير؟
بيان مسئلهامروزه در سراسر جهان نوعي آگاهي از اهميت عزت نفس پديد آمده است و انسان به عنوان يک موجود زنده بدون عزت نفس سالم وشايسته نمي تواند اميدي به درک استعداد بالقوه فردي داشته باشد. عزت نفس تنها کليد مهم به سوي انگيزش بشري است. به طور کلي، عزت نفس به جنبه اي از هر کدام ما برمي گردد که از آن آگاهيم در واقع به قسمت موثر وکار آمد فرد عزت نفس گفته مي شود. اعتقاد بر اين است که بين سازگاري مطلوب شخصي و عزت نفس بالا ارتباط متقابلي وجود دارد (کاتا و جونير، 2002). عزت نفس در نوجوانان داراي نقش و اهميت ويژه اي مي باشد. با اينحال، دوران نوجواني به سبب بروز مسائل خاص، با سردرگمي همراه با کاهش عزت نفس و خود کم بين همراه است. در نتيجه، افزايش عزت نفس براي پيشگيري از مشکلاتي که ممکن است بر اثر عزت نفس پايين براي نوجوانان به وجود آيد ضروري است (تري، 2002).
به طور دقيق تر مي توان گفت دو بعد عزت نفس اجتماعي و خانوادگي در نوجوانان، نمود بارزتري از آسيب پذيري آنان را ارائه مي دهد (لانگ و زولتن، 2002 ترجمه حيدر فتحي، 1383).
اما دومين متغير موجود در پژوهش حاضر پرخاشگري است. صدق عنوان پرخاشگري بر يک رفتار خاص بستگي به نوع فرهنگي دارد که در يک جامعه حاکم است. بدين جهت، امروزه در جوامع غربي به هر نوع تندخويي پرخاشگري اطلاق مي گردد. در حالي که سابقا در همين جوامع مفهوم پرخاشگري همراه با حمله به فرد يا شي ء به صورت مستقيم يا غير مستقيم بوده است. همان طوري که امروزه در کشورهاي آسيايي مفهوم پرخاشگري اين چنين است. هم چنين اين که چه امري سبب خشمگين شدن و رفتار پرخاشگرانه مي شود، بستگي به نوع فرهنگ جامعه اي دارد که فرد در آن زندگي مي کند. به عبارت ديگر، مردم در همه جاي دنيا خشمگين مي شوند اما خشمگين شدنشان مطابق با قواعد فرهنگي جامعه اي است که در آن زندگي مي کنند.
نکته قابل توجه ديگري که در زمينه پرخاشگري و فرهنگ ها مطرح است اين است که، در تمامي فرهنگ ها وجود منافع ضروري براي حيات بشر در پرخاشگري پذيرفته شده است، لکن اين امر هم قابل قبول همگان است که در صورت عدم کنترل رفتار پرخاشگرانه چه بسا خطرات جبران ناپذيري هم چون قتل به وقوع پيوندد. بدين جهت، همه جوامع بايد راه هايي بيابند تا مانع از آن شوند که اعضاي آن يک ديگر را بکشند يا به هم آسيب برسانند. همه مردم رفتار پرخاشگرانه را تا اندازه اي کنترل مي کنند ولي از لحاظ ارزشي که براي آن قايلند، در ميزان محدود کردن آن با هم فرق دارند. براي مثال، در ميان قبايل سرخ پوست آمريکايي، کومانچي ها کودکانشان را جنگجو بار مي آورند و حال آن که هوپي ها و زوني ها به فرزندانشان صلح جويي و رفتار غير پرخاشگرانه مي آموزند. در آمريکاي معاصر جوامع هوتري بر صلح جويي به عنوان شيوه اي از زندگي تاکيد مي کنند و فرزندان شان را طوري تربيت مي کنند که پرخاشگر نباشد. اصولا در فرهنگ آمريکايي براي پرخاشگري و سرسختي ارزش قايلند (باندورا، 1973).
در فرهنگ اسلامي گرچه تجاوز و تعدي به ديگران از مصاديق پرخاشگري به حساب مي آيد و امري نامطلوب شمرده مي شود لکن به افراد اجازه مي دهد در صورتي که مورد پرخاشگري ديگران واقع شوند از خود دفاع کنند البته به نحوي که منجر به تعدي و ظلم نشود. امروزه اين رفتار موجب معضلات بسياري است که بررسي و درمان اين معضل را مي طلبد.
اگر چه درمانهاي زيادي تا به امروز براي افزايش عزت نفس و کاهش پرخاشگري صورت گرفته است اما همه ي اين روشهاي درماني به نوعي داراي کاستي هايي بوده اند. از اينرو، پژوهش حاضر تلاشي است بر بکارگيري روش درماني موثر وجديد فراشناختي است. يکي از قابليت هاي رويکرد فراشناختي امکان استفاده از آن به صورت يک درمان استاندارد واحد که مؤثر براي اختلال هاي مختلف است. مزيت اين کار، ساده سازي درمان است: در اين تنها يک مدل به عنوان مبنايي براي فرمول بندي و درمان وجود دارد که مي توان براي اکثر اختلال ها به کار گرفت (ولز، 2009)
مدل فراشناختي در ابتدا توسط ولز وماتووس (1994) پيشنهاد شد و سپس ولز در (1997-2000) آن را اصلاح کرد. فراشناخت به باورها وفرايند هايي اشاره دارد که براي ارزيابي وتنظيم وبررسي وبازبيني فکر استفاده مي شود باورهاي فراشناختي مثل نياز به کنترل فکر واهميت افکار به طور ويژه اي در گروه باورهاي مربوط به تفکر دسته بندي مي شود.
رويکرد فراشناختي بر اين باور است که افراد به اين دليل در دام ناراحتي هيجاني گرفتار مي شوند که فراشناخت آنها در برابر پاسخ دهي به تجربه هاي دروني به الگويي منجر مي شود که موجب تداوم هيجان منفي وتقويت باورهاي منفي در اين افراد مي شود. اين رويکرد سندرم شناختي –توجهي خوانده مي شود. که شامل نگراني، نشخوار فکري، توجه تثبيت شده وراهبرد هاي خود تنظيمي با رفتارهاي مقابله اي ناسازگارانه مي باشد .
درمان فراشناخت رويکرد نوظهوري است، که به جاي تمرکز بر محتواي فکر بيمار بر کاهش فرايند هاي شناختي غير مفيد وتسهيل پردازش فراشناختي تاکيد مي کند .درمان فراشناخت بر اساس نظريه ي بنيادي (الگوي کارکرداجرايي خود نظم بخشي ) استوار است .اين مدل دليل آسيب پذيري به اختلالات هيجاني را الگوي توجه معطوف به خود افراطي – فعاليت باورهاي فراشناختي ناسگارانه وفرايندهاي بازتابي خاص ميداند (ولز -2000) اين فرايند زماني فعال مي شود که فرد بين اهداف دروني خود وشرايط بيروني احساس نا هماهنگي کند .
پس، راهبردهاي خاصي مثل جذب اطلاعات به درون باورها، سرکوب فکر، نشخوار فکري و نگراني به منظور جلوگيري از ورود محرکهاي ناراحت کننده به هشياري يا يا حل مشکلات ناشي از ناهماهنگي نظارت بر حالتهاي جسمي –رواني وامادگي در برابر خطر به منظور کاهش اين ناهماهنگي توسط کارکرد اجرايي خود نظم بخشي بکار گرفته مي شود. امروزه از درمانهاي شناختي و فراشناختي براي حل بسياري از اختلال ها استفاده مي شود. در پژوهش حاضر از اين روش براي درمان وکنترل رفتارهاي پرخاشگري استفاده مي شود. چرا که پرخاشگري يا رفتارهاي مقابله اي ناکارآمد، معضلات جامعه صنعتي امروز است. انتظار از چنين پژوهشي اين است که از روش درماني فراشناختي و با آموزش مولفه هاي آن، ارزيابي مثبت از خود را (عزت نفس) در افراد بزه کار نوجوان را افزايش دهيم، و با تقويت مولفه هاي فراشناختي اين اختلال را کنترل کنيم. بطور کلي از فوايد اين تحقيق، کشف و بررسي تاثير درمان فراشناختي در پرخاشگري و رفتارهاي منفي مقابله جويانه در نوجوانان بزه کار پسر مي باشد، چرا که ميزان شيوع پرخاشگري در همه جوامع در پسران بيش از دختران است. به طور کلي آنچه به عنوان پرخاشگري در نوجوانان پسر بيشتر بارز است، پرخاشگري در دو بعد کلامي و فيزيکي نسبت به اطرافيان مي باشد (بنت، 2003)، که اين دو بعد محور پژوهش هاي بسياري در نوجوانان بوده است.
لذا پژوهش حاضر در صدد است به اين سوال پاسخ دهد که آيا درمان مبتني بر فراشناخت موجب افزايش عزت نفس در دو بعد خانوادگي و اجتماعي و کاهش پرخاشگري در دو بعد کلامي و فيزيکي در نوجوانان پسر بزه کار خواهد شد؟
1-3-اهميت و ضرورت تحقيقاهميت وضرورت پژوهش حاضر از دو جنبه کاربردي و پژوهشي قابل توجه مي باشد: که از جنبه پژوهشي، نتايج اين مطالعه مي تواند به قابليت هاي درمان فراشناختي در نوجونان به خصوص نوجواناني با مشکلات رفتاري و شناختي بيشتر مورد توجه قرار گيرد. از لحاظ کاربردي نيز، اطلاعات منسجم و تلفيقا” جديدي در ارتباط با افزايش عزت نفس وکاهش پرخاشگري فراهم نمايد تا مورد استفاده خانواده ها، مربيان، روانشناسان و مددکاران مراکز اصلاح وتربيت ومعلمان قرار گيرد. اگرچه تحقيقات زيادي در اين حوزه انجام شده اما هيچ يک از آنها اختصاصا به اين موضوع نپرداخته است. به عقيده ي ولز شناخت درماني با توجه به اين نظر که افکار منفي در اختلالهاي هيجاني از فعاليت باور هاي نا کارآمد منتج مي شود سعي کرد بيشتر روي منشاء محتواي فکر کار کند ولي در مورد اينکه چگونه اين افکار شکل مي گير ند يا چه ساز وکاري اين تفکرات نا کار امد را برجسته مي سازد تلاشي نکرد. پس براي فهم فرايند هاي تفکر لازم است که بر باورهاي فرد درباره ي تفکر –راهبردهاي فردي در مورد کنترل توجه وهمچنين نوع باورهاي فراشناختي او توجه کنيم. چنانچه ميزان ابتلا جوامع بشري به يک موضوع خاص را يکي از معيار هاي اهميت ان موضوع بدانيم به جرات ميتوان ادعا کرد که به موازات پيشرفت صنايع وتحول زندگي بشر پرخاشگري واختلالات سلوک از جمله مسايل عمده ومهم جوامع بشري است. معمولا بري درمان در اين افراد از روشهاي درماني چون آموزش مديريت والدين – آموزش مهارت هاي حل مساله – و درمان چند نظامي استفاده مي شود. اما از نواقص اين روشها مثل زمان بر بودن –صرف هزينه هاي زياد –مداخلات بلند مدت و پيگيرانه –اثر بخشي محدود يا موقت – و از همه مهمتر محدوديت در حفظ منفعت هاي درمان بلند مدت – مي باشد. اما در روش درمان فرا شناخت سعي مي شود نه تنها بر اين نواقص تا حدود زيادي غلبه شود، بلکه فرد را بسوي مولفه هاي فراشناخت مثل اعتماد شناختي، خود اگاهي شناختي، و نياز به کنترل افکار هدايت کنيم و از درمانهاي سنتي چون مشاوره ي فردي – بستري شدن وخدمات اجتماعي در شرايط محدودتري استفاده شود. بنابراين، انجام پژوهش هاي بيشتر و يافته هاي حاصل از آنها، مي تواند اهميت و يا نقش اين نوع از درمان را، در عزت نفس و پرخاشگري گروه هاي سني گوناگون به ويژه نوجوانان بزه کار مفيد باشد.
اهداف پژوهشهدف کلي:تعيين اثر درمان فراشناختي بر افزايش عزت نفس و کاهش پرخاشگري در نوجوانان پسر بزه کار شهر تهران.
هدف هاي جزئي:
1- تعيين اثر درمان فراشناختي برافزايش عزت نفس اجتماعي.
2- تعيين اثر درمان فراشناختي برافزايش عزت نفس خانوادگي.
3-تعيين اثر درمان فراشناختي بر کاهش پرخاشگري فيزيکي.
4-تعيين اثر درمان فراشناختي بر کاهش پرخاشگري کلامي.
فرضيههاي تحقيق1- درمان فراشناختي بر افزايش عزت نفس اجتماعي اثر دارد.
2- درمان فراشناختي بر افزايش عزت نفس خانوادگي اثر دارد.
3- درمان فراشناختي بر کاهش پرخاشگري فيزيکي اثر دارد.
4- درمان فراشناختي بر کاهش پرخاشگري کلامي اثر دارد.
تعريف مفاهيم و اصطلاحات تحقيقمعرفي متغيرهاالف: متغير مستقل: درمان فراشناختي
ب: متغير وابسته: عزت نفس و پرخاشگري
1-6-1-تعريف مفهومي عزت نفس عزتنفس برگردان مفهوم Self esteem ميباشد که از دو واژه عزت و نفس تشکيل شده که در ادبيات فارسي معناي عزيزشدن، گرامي‌شدن، ارجمند و ارجمندي را به عزت و معاني جان و تن شصيت انسان و حقيقت هر چيز را به نفس اختصاص دادهاند.
رابسون (1989) عزت نفس را عبارت مي داند از حس رضايت مندي وخويشتن پذيري که از ارزيابي فرد درباره ارزش مندي ، قدر ومنزلت، جذابيت ، شايستگي ، کفايت و توانايي جهت ارضاي تمايلات وخواسته هاي خود منتج مي شود.
1-6-2-تعريف عملياتي عزت نفس در پژوهش حاضر جهت سنجش ميزان عزت نفس در دو بعد اجتماعي و خانوادگي در دوگروه (نوجوانان بزه کار) از مقياس عزت نفس کوپر اسيمت (SEI) استفاده شده است. نمره شركت كننده ها در اين مقياس، نشان دهنده ميزان عزت نفس فرد مي باشد.
1-6-3-تعريف مفهومي پرخاشگري پرخاشگري معمولاً به رفتاري اطلاق مي شود که « قصد» آن صدمه رساندن )جسماني يا کلامي) به فرد ديگر يا نابود کردن دارايي افراد است. انواع گوناگوني از پاسخ هاي پرخاشگرانه وجود دارند که انواع مختلفي از محرک هاي دروني و بيروني آنها را فرا مي خوانند (اکبري، 1381) .
از نظر فرويد (1966) پرخاشگري در انسان نماينده ي غريزه ي مرگ است که در مقابل غريزه ي زندگي در فعاليت است؛ يعني، در حالي غريزه ي زندگي ما را در جهت ارضاي نيازها و حفظ بقا هدايت مي کند، غريزه ي مرگ به صورت پرخاشگري مي کوشد به نابود کردن و تخريب کردن بپردازد. اين غريزه چنانچه بتواند ديگران را نابود مي کند و از بين مي برد و اگر نتواند ديگران را هدف پرخاشگري و تخريب قرار دهد، به جانب خود متوجه شده و به صورت خودآزاري و خودکشي جلوه گر مي شود . بنابراين ، از نظر فرويد پرخاشگري حالتي مخرب و منفي دارد (اکبري، 1381).
1-6-4-تعريف عملياتي پرخاشگري در پژوهش حاضر، جهت تعيين نوع (کلامي و فيزيکي) و ميزان پرخاشگري از مقياس پرخاشگري باس و پري (AQ) استفاده شده است. نمره شركت كننده در اين نشان دهنده نوع و ميزان پرخاشگري در فرد ميباشد.
1-6-5-تعريف مفهومي درمان فراشناختي مدل فراشناختي بيان مي کند که هر گونه چالش با درون مايه هاي ( محتوا) شناختي، انحصارا در سطح فراشناختي به وقوع مي پيوندند. به عنوان مثال زماني که فرد اعتقاد دارد ” آدم بي ارزشي هستم”، درمانگر فراشناختي سؤال مي کند: “چه نکته اي در ارزيابي ارزش شما نهفته است؟ ” ( ولز، 2009).
درمان فراشناختي بر اين اصل بنا شده است که فراشناخت واره ها در درک شيوه فعاليت شناخت و نحوه ايجاد تجارب آگاهانه ( نسبت به خويشتن و دنياي اطراف) نقش کليدي دارد. فراشناخت ها بر نوع راهبردهايي که ما براي نظم دهي به افکار و احساسات خودمان انتخاب مي کنيم، تأثير ويژه اي بر جاي مي گذارد و ارزيابي از اين راهبردها نيز بر عهده ي همين فراشناخت واره هاست.
1-6-6-تعريف عملياتي درمان فراشناختي
در پژوهش حاضر درمان فراشناختي با استفاده از آموزش فنوني نظير مهارت هاي شناسايي سندرم شناختي- توجهي، استفاده از گفتگوي سقراطي فراشناخت محور مربوط به عزت نفس منفي، چالش با باورهاي فراشناختي، حذف راهبردهاي مقابله اي غير انطباقي، تغيير و تصحيح باورهاي فراشناختي مثبت و منفي پيرامون پرخاشگري، چالش با باورهاي کنترل ناپذيري خشم و پرخاشگري، توسط درمانگر به نوجوانان با سابقه بزه کاري صورت گرفته است ( ولز، 2009). دستور العمل کامل به کار گيري فنون فوق در جلسات درمان فراشناختي در فصل سوم ارائه خواهد شد.
از آنجا که گروه مورد پژوهش حاضر، نوجوانان سنين 14 تا 18 سال بودند؛ از اينرو تلاش شد رويه و محتواي درمان مذکور، متناسب با اين گروه سني تنظيم و ارائه گردد.
1-6-7-تعريف مفهومي بزه کاريجوامع امروزي خرده‌فرهنگهاي خاص همنوايي دارند که ممکن است رفتار خارج از آن رفتار بزهکارانه تلقي شود. در حقيقت بزهکاري نوعي کجروي و جرم نوعي از بزهکاري است که شدت بيشتري را در بر ميگيرد. جرم به تفاوت ارتباطات مربوط ميشود؛ و محيط‌هاي اجتماعي که مشوق فعاليتهاي غيرقانوني هستند آن را ترويج ميکنند؛ در حالي که بي‌هنجاري، بزهکاري را شکل ميدهد.طبقه‌بندي رفتار کجروانه از ضعيف به شديد عبارت است از بدعت‌گذاري، شعائرگرايي، انزواگرايي، هنجارشکني، تخلف، بزهکاري و جرم. بزهکاري از نظر حقوقي به اعمالي گفته مي شود که بر خلاف قوانين، مقررات و هنجارهاي اجتماعي از سوي جوانان زير ۱۸ سال صورت مي گيرد (ويلسن روس، 1377).
1-6-7-تعريف عملياتی بزه کاري
اعمالي مثل غيبت از مدرسه، دروغگويي هاي مکرر، فرار از خانه، ولگردي، گدايي، ايجاد حريق، تخريب، رانندگي بدون گواهينامه، سرقت، حمل مواد مخدر، زير پا گذاشتن حقوق ديگران، انحرافات جنسي و… در زمره اعمال بزهکارانه رايج در بين جوانان است (فرجاد، ۱۳۸۳).
1-5-خلاصه
همانطور که در ابتداي فصل بيان شد، پرخاشگري در دوران نوجواني نه تنها به قربانيان اعمال پرخاشگرانه آسيب وارد مي سازد، بلكه رشد خود نوجوانان پرخاشگر را در معرض خطر قرار مي دهد. در اغلب موارد وجود اين اختلال در فرد، نه تنها از ميزان سازگاري اجتماعي و فردي وي مي کاهد، بلکه امنيت و بهداشت رواني خود و ساير گروه هاي اجتماعي را نيز دچار مشکل مي کند. مداخله درماني با محوريت فراشناختي، عامل بر انگيزاننده موجب فعال شدن سيستم فراشناختي مي شود. اين سيستم با ارزيابي افکار دروني با توجه به اهداف فردي محدوديت هاي اجتماعي، شيوه مقابله اي فرد را با دنياي درون و بيرون مشخص مي کند. اهميت و توجه بيشتر درمان فراشناختي به باورهاي بنيادين فرد درباره ي خود، و نيز، نبود پژوهش هاي کافي درباره قابليت اين نوع از درمان در بهبود عزت نفس، پژوهش حاضر مي تواند به وضوح؛ کارايي يا عدم کارايي درمان فراشناخت محور را در افزايش عزت نفس نشان دهد. در ادامة فصل نيز ضمن اشاره به اهميت پژوهش، هدف ها، فرضيه ها و متغيرهاي پژوهش مطرح شده و تعريف عملياتي و مفهومي متغيرهاي پژوهش ارائه گرديد.
2-فصل دوم مباني نظريفصل دوم: مباني نظري
يکي از بخشهاي مهم تحقيق، بخش مربوط به پيشينه و ادبيات تحقيق مي باشد. به عبارتي يكي از کارهاي ضروري در هر پژوهشي، مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقيق است چرا که سرچشمه علوم را ميتوان در پيشينه آنها جستجو کرد (دمپي ير، 2006). جان ديوئي معتقد است مطالعه منابع، به محقق کمک مي‌کند تا بينش عميقي نسبت به جنبه‌هاي مختلف موضوع تحقيق پيدا کند. مطالعه منابع، بايد هم از منابعي باشد که به طور مستقيم، در رابطه با موضوع تحقيق ميباشند و هم از منابعي باشند که به صورت غيرمستقيم با آن موضوع، ارتباط دارند (دلاور، 1375). بنابراين به طور کلي يک پژوهشگر، قبل از انجام تحقيق و بعد از انتخاب موضوع و تدوين عنوان و قبل از نگارش طرح تحقيق، نياز دارد كه با مراجعه به مدارک و اسناد، پيرامون موضوع و مسئلهاي که براي تحقيق انتخاب کرده است، آگاهي خود را گسترش دهد؛ تا بتواند در پرتو اطلاعات به دست آمده، مسئله تحقيق و متغيرهاي خود را دوباره تعريف و معين كند و کرانههاي آنها را مشخص سازد. اين امر به او کمک مي‌کند تا تحقيقات خود را در راستاي مجموعه پژوهش‌هاي هم خانواده قرار دهد و آن را با دستاوردهاي تحقيقاتي ديگران هماهنگ سازد. در ادامه به ترتيب، به بررسي متغيرهاي وابسته پژوهش حاضر؛ يعني عزت نفس و پرخاشگري و نيز نظريات و پژوهش هاي مرتبط با آن ها مي پردازيم. سپس به بررسي متغير مستقل پژوهش، يعني فراشناخت واره ها و درمان فراشناختي مورد بررسي قرار مي گيرد. در انتها، مطالعات پژوهشي صورت گرفته در راستاي مطالعه حاضر گزارش و مورد بحث واقع مي شوند.
2-1-عزت نفساز نيازهاي اساسي انسان نياز به ارزشمندي است كه گاهي با اصطلاحاتي چون « احترام به خود » و « عزت نفس » نيز از آن ياد مي شود . احساس ارزش، بخشي از خود پنداشت فرد بوده و شامل تصويري كه او از خودش در ذهن دارد و احساسي كه نسبت به خود دارد و درجه پذيرش وتاييد شخص نسبت به خويشتن ميباشد (شيهان، 1998 ) كودكان از زماني كه بسيار خردسالاند شروع به ساختن تصويري از خود مي كنند . به طور كلي اين تصوير به خود پنداشت كودك اشاره دارد و به طور عمده بر شيوه‌اي مبتني است كه افراد مهم زندگي كودك با او رفتار ميكنند. اين افراد به وسيله پاسخها و واكنش‌هايشان به كودك اطلاعاتي در مورد خويش و رفتارهايش ميدهند. در نتيجه كودك نگرش مثبت و منفي‌اي در مورد خود بدست مي‌آورد . در همين راستا گلدارد (1998، ترجمه برآبادي 1381) معتقد است كه تصويري كه كودك از خودش دارد خودپنداشت او است اما ارزشي كه او بر اين تصوير مي گذارد ميزان عزت نفس او را مشخص مي كند. بنابراين عزت نفس نشانگر ميزان ارزشي است كه كودك براي خودش قايل است از خصو صيات كساني كه دچار مشكلات روانياند اين است كه آنها خود را افرادي كم ارزش و حقير مي‌دانند. آنها خود را دوست ندارند و به خود احترام نمي گذارند. اگر چنانچه موفقيتي به دست آورند آن را به حساب شانس و يا سخاوت ديگران مي گذارند و استعدادهاي خود را در اين امر دخيل نمي‌دانند. در عين حال شكستهاي خود را كه گاهي هم ساخته خيال خود آنهاست بزرگ مي كنند و براي اثبات اين نظر دلايل و شواهد بسياري مي‌آورند. در واقع عزت نفس آنها در سطح پاييني قرار دارد( آبتين، 1374).
عزت نفس به عنوان ارزيابي فرد از ارزشمندي خويش تعريف ميشود (روزنبرگ، 1979). با بياني دقيق‌تر، عزت نفس بعد ارزيابانه «خود» است، که درآن فرد به صورت پديدارشناسانه توانايي‌ها، صفات و قابليت‌هاي خود را ارزيابي مي‌کند و نگرشي مبني برتأييد يا عدم تاييد خود را شکل ميدهد (اپنشاو، توماس و رولنز، 1981). از مقياس‌هاي عزت نفس به منظور پيش‌بيني و تبيين پديده‌هاي رفتاري بسيار زيادي استفاده شده است و اين خود نشان از نقش مرکزي اين سازه در نظريه و تحقيق روانشناسي دارد (شاهاني ، ديپ بوي و فيليپس، 1990). به عنوان نمونه تحقيقات نشان از رابطه بين سطح عزت نفس و افسردگي (هارتر، 1993)، تنهايي و طرد شدن از سوي همسالان(ايست، هس و لرنر، 1987)، موفقيت تحصيلي (هتي، 1992) و بسياري از نشانگرهاي سلامت روان، از جمله بهزيستي شخصي (مايرز و دينر، 1996)، بهزيستي اجتماعي (جوشن‌لو، رستمي و نصرت‌آبادي، 1385؛ جوشن‌لو، نصرت آبادي و جعفري كندوان، 1386)، بهزيستي فضيلت‌گرا (جوشن لو و رستگار، 1386)، و بهزيستي روانشناختي (پارادايز و کرنيس، 2002) دارد.
عزت نفس به عنوان ارزيابي فرد از ارزشمندي خويش تعريف ميشود (روزنبرگ، 1979). با بياني دقيق‌تر، عزت نفس بعد ارزيابانه «خود» است، که درآن فرد به صورت پديدارشناسانه توانايي‌ها، صفات و قابليت‌هاي خود را ارزيابي مي‌کند و نگرشي مبني برتأييد يا عدم تاييد خود را شکل ميدهد (اپنشاو، توماس و رولنز، 1981). از مقياس‌هاي عزت نفس به منظور پيش‌بيني و تبيين پديده‌هاي رفتاري بسيار زيادي استفاده شده است و اين خود نشان از نقش مرکزي اين سازه در نظريه و تحقيق روانشناسي دارد (شاهاني ، ديپ بوي و فيليپس، 1990). به عنوان نمونه تحقيقات نشان از رابطه بين سطح عزت نفس و افسردگي (هارتر، 1993)، تنهايي و طرد شدن از سوي همسالان (ايست، هس و لرنر، 1987)، موفقيت تحصيلي (هتي، 1992) و بسياري از نشانگرهاي سلامت روان، از جمله بهزيستي شخصي (مايرز و دينر، 1996)، بهزيستي اجتماعي (جوشن‌لو، رستمي و نصرت‌آبادي، 1385؛ جوشن‌لو، نصرت آبادي و جعفري كندوان، 1386)، بهزيستي فضيلت‌گرا (جوشن لو و رستگار، 1386)، و بهزيستي روانشناختي (پارادايز و کرنيس، 2002) دارد.
عزت نفس و خود ارزشمندي از اساسي‌ترين عوامل رشد مطلوب شخصيت، محسوب ميشود. حس ارزشمند بودن هر فرد از مجموع افکار، احساسها، عواطف و تجربيات او در طول زندگي‌اش ناشي ميشود. مجموعه برداشتها و تجربه‌هايي که فرد از خويش دارد، باعث ميشود که نسبت به خود احساس خوشايند و يا بر عکس احساس ناخوشايندي داشته باشد، احساس ارزشمندي، واسطه‌اي است که از يک طرف، تجربه و کفايت اجتماعي فرد و از طرف ديگر جهت‌گيري انگيزشي و عاطفي وي در موقعيت تحصيلي و شغلي را به هم مربوط مي‌کند. ( ميرزايي 1378، نقل از صديقي ، 1380).
آنچه نياز است بر آن تأکيد شود اين عزت نفس جزء اصلي در هر برنامه با هدف بهبود خويشتن يا هر برنامهاي با هدف بازتواني است. چرا که افزايش عزت نفس يکي از راهحلهاي انگشت شماري است که مي‌تواند در پيشبرد چنين برنامه‌هايي، مؤثر باشد ( فراهاني ، 1382).
2-2-1-مفهوم عزت نفسدر روانشناسي توافق کلي وجود دارد مبني بر اين که اصطلاح عزت نفس، مشتمل بر عناصر شناختي عاطفي و رفتاري است. جزءشناختي، اشاره به اين مطلب دارد که فرد، به صورت آگاهانه، اختلاف بين خود آرماني و خود درک شده اش را مورد بررسي و ارزيابي قرار ميدهد. جزء عاطفي به احساسات و هيجاناتي اشاره مي‌کند که فرد، هنگام ارزيابي آن اختلاف ( اختلاف بين خود آرماني و خود درک شده) تجربه مي‌کند.
جنبه‌هاي رفتاري عزت نفس، در رفتارهايي چون جرأت آموزي، انعطاف پذيري، قاطعيت و احترام به ديگران آشکار ميشود (ريزنر 5 2000).
بنابراين، تعريف عزت نفس به خاطر ابعاد چندگانه‌اش دشوار است، به علاوه اگرچه عزت نفس به طور کلي « نسبتاً» باثبات است، مي‌تواند از زماني به زمان ديگر نوسان داشته باشد و همين عامل، سنجش يا تحقيق در خصوص عزت نفس را دشوار ميسازد. انجمن ملي عزت نفس، (ريزنر، 2000) تعريف زير را ازعزت نفس ارائه داده:
« تجربة شايسته بودن در مواجهه با چالش‌هاي زندگي و لايق خوشبختي بودن»، اين مفهوم از عزت نفس بر اين فرض بنا شده است که عزت نفس قوياً با احساس صلاحيت و شايستگي و ارتباط بين آن دو در گذر زندگي مرتبط است. جز صلاحيت عزت نفس، اغلب به غلط صرفاً خوب احساس کردن خود تعبير شده است. در حالي که در واقع به اين مرتبط ميشود که آيا شخص همسان با ارزشهاي بنيادين انساني زندگي مي‌کند يا نه، ارزشهايي از قبيل يافتن معنايي در زندگي که مشوق رشد بشريت و سازندة روابط آنها به طريقي است که منجر به احساس تماميت و ارضاء ميشود. احساس صلاحيت، داشتن عقيده راسخ است مبني بر اين که به طور توانايي ايجاد نتايج مطلوب را داريم. داشتن اعتماد به اثر بخشي ذهنمان و توانايي‌مان براي تفکر است شايستگي مي‌تواند به عنوان جنبة روانشناختي عزت نفس تلقي شود در حالي که به عنوان جنبة رفتاري يا جامعه‌شناختي آن شناخته ميشود (ريزنر، 2000) .
2-2-2-عزت نفس چيست؟عزت نفس از خودپنداره(مفهوم خود) متفاوت است. مفهوم خود عبارتست از مجموعه ويژگيهايي که فرد براي توصيف خويشتن بهکار ميبرد. اما عزت نفس عبارتست از اطلاعات درون خودپنداره براي فرد دارد و از اعتقادات فرد در مورد تمام صفات و ويژگيهايي که در او هست، ناشي ميشود. عزت نفس هر فرد براساس ترکيبي از اطلاعات نسبي‌تر مورد خودش و ارزشهاي ذهني که براي آن اطلاعات قائل است، بنا نهاده ميشود(اليس پوپ و همکاران 1989).
2-2-3-اهميت عزت نفساكثر صاحبنظران برخورداري از عزت نفس(ارزيابي مثبت از خود) را به عنوان عامل مركزي و اساسي در سازگاري عاطفي – اجتماعي و سلامت كلي افراد مي‌دانند. ابتدا روانشناسان و جامعه‌شناساني چون ويليام جيمز، هربرت ميد و چارلز كولي بر اهميت عزت نفس مثبت تاكيد داشتند. چندي بعد نوفرويدي ها، مانند ساليوان و هورناي”مفهوم خود” را در نظريههاي شخصيتي خود وارد كردند. سالها بعد روانشناسان، نظريه ها را با كارهاي تجربي در هم آميختند و نتيجه گرفتند كه عزت نفس(ارزيابي مثبت از خود ) با شادكامي و كاركرد مفيد فرد رابطه اي متقابل دارد (بيابانگرد، 1373).
2-2-4-ابعاد عزت نفس
عزت نفس، شامل ابعاد اجتماعي، تحصيلي، خانوادگي و عزت نفس کلي ميشود. در ادامه هر يک از اين ابعاد را مختصراً تشريح مي کنيم.
عزت نفس اجتماعي : زمينه اجتماعي شامل احساساتي ميشود که فرد به عنوان يک دوست نسبت به ديگران دارد. به طور کلي ميتوان گفت عزت نفس اجتماعي عبارت است از احساسي که شخص در مورد خودش به عنوان يک دوست براي ديگران دارد و همچنين اين که ديگران او را چگونه دوست دارند. آيا ديگران او را دوست دارند؟ به عقايدش احترام مي گذارند؟ فردي که نيازهاي اجتماعي‌اش برآورده ميشود با اين جنبه از خودش احساس راحتي خواهد کرد (احمدي، 1380).
طبق نظر اريکسون (1974) ارتباط با اجتماع، نقش زيادي در شکل گيري عزت نفس بازي مي‌کند. در مطالعه‌اي که به‌وسيله کوپراسميت (1967) انجام گرفته از لحاظ آماري بين عزت نفس و توانايي دوست پيدا کردن تفاوت معني داري مشاهده شده است.
عزت نفس تحصيلي : زمينة تحصيلي عزت نفس با ارزشيابي فرد از خودش به عنوان يک دانشآموز سرو کار دارد. از جنبة تحصيلي، کودک و نوجوان خود را به عنوان يک دانش آموز ارزيابي ميکنند. البته اين امر صرفاً يک ارزيابي از توانايي تحصيلي و پيشرفت تحصيلي نيست و به راحتي نمي‌توان جايگاه يک فرد را مشخص کرد مگر اين که فاصلة او با ديگران را محاسبه نمود ( احمدي، 1380).
اگر فرد خود را با معيارهاي مطلوب تحصيلي منطبق بداند و استانداردهاي پيشرفت تحصيلي خود را برآورده سازد، داراي عزت نفس تحصيلي مثبت خواهد بود. يعني اگر ملاک و معيار پيشرفت تحصيلي براي او قبول شدن در يک سال تحصيلي باشد و وي بتواند به چنين معياري دست يابد داراي عزت نفس تحصيلي مثبت است ( اليس پوپ ، 1988).
حرمت خود خانوادگي: زمينه خانوادگي عزت نفس، احساسات فرد را دربارة خود به عنوان عضوي از خانواده منعکس مي‌کند. به بيان ديگر عزت نفس خانوادگي انعکاس احساسي است که فرد در مورد اعضاي خانوادة خود دارد. اگر او در خانه مورد علاقه و محبت خانواده باشد احساس امنيت مي‌کند و ميتوان گفت عزت نفس او مثبت است ( به نقل از احمدي، 1380).
نظام نگرش کودک در سالهاي پيش کلامي آغاز ميشود. شکل کلي احساس خود ارزشمندي، تابع تحول رواني – فيزيولوژيکي فرد طي مراحل مختلف رشد است. پس عزت نفس هر کس را بايد با عزت نفس کلي مقايسه نمود (پوپ، 1988، به نقل از بيابانگرد، 1373).
منصور ( 1369) مي‌گويد: عزت نفس کلي تنها از يک جنبه متأثر نيست، بلکه نظرات فرد راجع به جوانب مختلف، عزت نفس را مشخص مي‌کند. به عبارتي ممکن است فردي در يک جنبة عزت نفس نمره پاييني داشته باشند اما عزت نفس کلي او بالا باشد.
2-2-5-سطوح عزت نفس
عزت نفس بالا: عزت نفس بالا بدان معناست که فرد به خود احترام مي گذارد و خود را آدمي مفيد و با ارزش ميداند و الزاماً خود را برتر از ديگران نمي‌پندارد. افراد داراي عزت نفس بالا خود را در نهايت کمال نمي‌دانند بر عکس، آنان نقصها و محدوديت‌هاي خود را مي‌شناسند و اميدوارند با رشد مطلوب، به شايستگي بيشتري دست پيدا کنند. عزت نفس، کليدي است که مي‌تواند درها را براي شکوفايي تمام استعدادهاي بالقوه فرد باز کند ( ميرزايي و ديگران ، 1376).
افراد داراي عزت نفس بالا، کساني هستند که با خصوصيات مدارا و احترام قايل بودن براي ديگران مشخص ميگردند، افرادي که مسئوليت اعمالشان را ميپذيرند، داراي انسجام اند. به موفقيتهايشان مباهات ميکنند، خود انگيخته اند، تمايل به ريسک کردن دارند، انتقادپذير هستند، قادر به دوست داشتن و دوست داشته شده اند، جوياي چالش و برانگيزش ناشي از پيگيري اهداف ارزنده و دشوارند و بر زندگيشان احاطه و کنترل دارند ( ريزنر، 2000)
آن دسته از تجارب دوران کودکي به عزت نفس سالم منجر ميشوند عبارتنداز:
1- تحسين شدن
2- درک شدن توسط ديگران
3- محترمانه، طرف محبت قرار گرفتن
4- مورد توجه بودن و در آغوش گرفته شدن
5- کسب موفقيت در ورزش يا مدرسه
6- داشتن دوستان معتمد
7- نداي دروني که حاوي پيامهاي مثبت و تأييد کننده است ( مصباح ، 1381).
2-2-5-1-سه وجه از عزت نفس پايين
اغلب ما تصويري از عزت نفس پايين داريم، اما بايد توجه داشت اين تشخيص هميشه آسان نيست. سه شکل مختلف از عزت نفس پايين را در زير بررسي مي کنيم.
فريبنده : فرد خوشحال و موافق رفتار مي‌کند اما به راستي از شکست ميهراسد. او در هراسي دايمي نسبت به آشکار شدن هويت واقعي خود به سر ميبرد، اين فرد جهت حفظ نقاب عزت نفس مثبت، نياز به کاميابيهاي مکرر دارد که اين امور خود منجر به مشکلاتي چون کمالگرايي، تعلل در امور، رقابت و فرسودگي ميشود.
عصيانگري: رفتار فرد به گونهاي است که گويي مصلحت انديش ديگران بوده و در همه موارد صاحب نظر ميباشد. اين افراد همانند افراد مهم و قدرتمند عمل ميکنند. همواره از اين مسأله که ديگران، « به اندازه کافي خوب نيستند» احساس خشم و عصبانيت ميکنند. دايماً وانمود مي‌کند قضاوت و انتقاد ديگران سبب آزارش نمي‌شود. در نهايت اين حالات به مشکلاتي نظير سرزنش بيش‌از حد ديگران، قانون شکني يا مخالفت‌جويي مي‌انجامد.
بازنده: فرد احساس بي‌فايدگي دارد و قادر به مواجهه با جهان نمي‌باشد. او در انتظار رسيدن يک ناجي يا فريادرس به سر ميبرد. وي براي مقابله با ترس ناشي از قبول مسئوليت تعيين زندگي خود، در دلسوزي براي خويش يا بي‌تفاوتي بسر ميبرد و جهت راهنمايي، پيوسته چشم به ديگران دوخته است. اين ديدگاه به مسايلي نظير کمبود مهارتهاي ابراز وجود، کم آموزي، اتکاي بيش از حد به ديگران و … منجر ميشود. (مصباح ، 1381).
آن دسته از تجارب دوران کودکي که به عزت نفس پايين منجر ميشوند عبارتند از:
1- به طرز ناخوشايندي مورد انتقاد قرار گرفتن.
2- آماج داد و فرياد و ضرب و شتم ديگران قرار گرفتن.
3- ناديده انگاشته شدن، مسخر يا تحقير شدن.
4- انتظار ديگران ازکودک، مبني بر اين که همه کارها را به بهترين شکل انجام دهد.
5- تجربه شکست در ورزش يا مدرسه.
کساني‌که داراي عزت نفس پايين هستند، مدام در معرض اين پيام هستند که شکست در تجربه ها ( باختن در بازي ، گرفتن نمرة پايين) به معناي شکست تمام وجود آنهاست.
همچنين نداي دروني اين افراد، به شکل انتقاد کننده و تنبيه خود و ناچيز جلوه دادن کاميابي بروز مي‌نمايد (مصباح ، 1381).
هليز ( ترجمه ميرزايي و ديگران ، 1376 ) بيان داشته که عزت نفس در ميان کساني‌که در کودکي مورد بدرفتاري و تجاوز قرار گرفتهاند و نيز در ميان بيماران رواني، از جمله مبتلايان به افسردگي، اضطراب، الکليسم و وابستگي به مواد مخدر، بيشتر ديده ميشود.
2-2-6-شكل گيري مفهوم خود و عزت نفس به مثابه صفات شخصيتيدليل عمده ايجاد مفهوم خود و عزت نفس را بايد در رابطه فرد با جامعه‌اش بخصوص در دوران پر اهميت كودكي و نوجواني جستجو كرد. اين رابطه را ميتوان به چند نوع بيان كرد كه عبارتند از :
الف) واكنش ديگران: مهمترين منشا پديدآمدن مفهوم خود و عزت نفس، رفتار و واكنش ديگران نسبت به فرد، بخصوص كودك است. اين نظريه را آيينه خودنما مينامند.
نظريه مذكور معتقد است كه براي ديدن خود به واكنش‌هاي ديگران توجه كرده، تصوير خود را در آن واكنش‌ها مي‌بينيم. بسياري از تحقيقات حاكي از اين مطلب است كه تصوير و پنداره ٔهر فرد از خود، وابسته به تصويري است كه ديگران از او داشتهاند و حتي در حال حاضر هم تصوير و تصور ديگران از يك فرد مي‌تواند ارزيابي و تصويري را كه از خود دارد، تغيير دهد.
اگر والدين به كودك بگويند او باهوش و زيرك است و يا اينكه قابل اطمينان نيست و جز اينها، اين نوع مفاهيم به تدريج قسمتي از مفهوم خود و احساس ارزش خود در كودكان و نوجوانان ميباشند كودكاني كه طرد ميشوند، بالمال به طرد خود مي‌پردازند و احساس بي‌ارزشي ميكنند (بيابانگرد، 1373).
اين روند را بسياري از روانشناسان دروني کردن نام نهاده‌اند كه توسط آن كودك ادراكات، نگرش ها، و واكنش‌هاي ديگران را جزئي از ارزشهاي دروني خود ميكند (شاملو، 1369).
ب) مقايسه با ديگران: به تدريج كه كودك رشد ميكند، خود را با ديگران مانند برادر، خواهر، دوستان، همسالان و… مقايسه مي كند. اين مقايسه يكي از منابع اصلي ايجاد مفهوم خود و عزت نفس در كودكان است. اگر برادر و خواهرهاي كودك باهوش و زيرك باشند و او دائماً از آنها عقب بيفتد، كودك خود را كم هوش تصور ميكند و يا اگر همسايه‌هاي كودك ثروتمند باشند وي خود را فقير احساس ميكند (شاملو، 1369).
ج) همانند سازي با الگوها: كودك با برخي از افراد مهم زندگي خود، همانند سازي كرده، آنها را به عنوان مدل يا الگوي رفتار خود بر مي‌گزيند، آنها را مي‌ستايد و ميل دارد شبيه آنها شود. والدين، معلمان و مربيان مهمترين اين الگوها هستند. شكل‌گيري خود ايده آل بر اساس درهم آميختن ويژگيهاي اين الگوها در ذهن كودك انجام ميشود. بخش مهمي از نظام خود، از طريق همانند سازي كودك با والد همجنس خود شكل ميگيرد، كه در اصل نقش جنسي وي را تعيين ميكند (ماسن و همکاران، 1984؛ به نقل از مهشيد ياسايي، 1380).
د) نياز به احساس ارزش و عزت نفس: همراه با زيستن در روابط اجتماعي، نياز به احساس ارزشمندي به نحو سالم و متعادل آن در انسان به وجود مي‌آيد كه براي نگهداري سلامت و تعادل رواني و حتي تكامل وجودي بسيار ضروري است. معمولاً اگر بر نياز خللي وارد شود احساس حقارت و يا خود بزرگ بيني در فرد ايجاد ميشود. بدين معني كه شخص يا بسيار خود كم‌بين و ناراضي از خود و متزلزل ميشود و يا بسيار خود بزرگ‌بين، خودمدار و خودنما.
هر دوي اين قطب‌هاي احساسي نشان دهنده اين واقعيت است كه فرد به علت ايجاداختلال در احساس ارزشمندي قادر به درك واقعيات و واكنش‌هاي ديگران نسبت به خود نيست. دليل اصلي احساس حقارت و خود بزرگ بيني را ميتوان در طرد شدن مستمر ومداوم از طرف والدين و ديگران دانست .روانشناسان معتقدند كه احساس بي‌ارزشي عميق (يا فقدان عزت نفس)، ريشه بسياري از نابهنجاري‌هاي رواني است (شاملو، 1369)
تحقيقات زيادي درباره عزت نفس به عنوان يك صفت شخصيتي شده است كه همگي بر ويژگيهاي فرزند پروري تاكيد ميكنند. براي مثال تحقيقات كاپلان و همكاران (1971) روشن ساخته است بزرگسالاني كه عزت نفسشان پايين است معمولاٌ تجارب كودكي آنها سرشار از رويدادهاي منفي نظير مرگ پدر، بستري شدن يكي از والدين در بيمارستان‌هاي رواني، طلاق، ازدواج مجدد يكي از والدين، نگراني در مورد پيشرفت تحصيلي، ترس از تنبيه والدين و تصور نادرست از ويژگي هاي بدني است. تحقيقات ديگري مشخص كرده است كه بسياري از رخداد هاي منفي و ادراكات نادرست مي‌توانند شخص را متقاعد سازند كه او بي ارزش‌تر از ديگران است (بارون و بيرن، 1991).
همچنين بررسي‌هاي ديگري نشان دادهاند كه عزت نفس بالا مبتني بر احساسات مثبت راجع به خود و اداركات درست از خود ميباشد. سوان و بارون (1966) بر اساس تحقيقا ت خود بيان ميكنند كه بسياري از رويدادهاي استرس زا نظير شكست در يك امتحان، از دست دادن شغل و عدم موفقيت در كار، براي كساني كه عزت نفسشان پايين است اثرات منفي بسياري دارد. با توجه به اينكه اينگونه افراد خودباوري مثبتي ندارند لذا در برابر رويدادهاي مثبت زندگي نظير ازدواج، ترفيع، موفقيت در كار يا تحصيل، دچار ناهماهنگي ميشوند و اين امر به نوبه خود استرسزا بوده و باعث اغتشاشات رواني در آنها ميگردد (سوان و بارون، 1966).
استرومن و هاجينس (1988) در يك مطالعه دقيق بيان داشتهاند، افرادي كه عزت نفس پايين دارند معمولاٌ هيجان‌هاي منفي بيشتري گزارش ميكنند و بيشتر افسرده ميشوند. اما كساني كه از عزت نفس بالايي برخوردارند عملكرد بهتري در تحصيل دارند، جلوه‌هاي هيجاني مناسب‌تري نشان ميدهند و رفتار خود را كارآمدتر مي‌دانند.
2-2-7-از عزت نفس » بالا يا پايين«چه استنباطي ميشود؟
عزت نفس بالا به عنوان ديدگاهي سالم از خود، مورد بررسي قرار گرفته است، يعني ديدگاهي كه به طور واقع گرايانه كمبودها و نقاط ضعف را در بر ميگيرد، ولي نه به آن شدتي كه منجر به انتقاد شديد از فرد شود. شخصي كه از عزت نفس بالا برخوردار است، خودش را به گونه مثبتي ارزشيابي كرده و برخورد مناسبي با نظريات مثبت خود و ديگران دارد. در مقابل كسي كه به عزت نفس پايين مبتلا است، اغلب نوعي نگرش مثبت مصنوعي و كاذب نسبت به دنيا دارد و از نااميدي تلاش مي كند تا به ديگران و خودش نشان دهد كه او شخص لايقي است و يا ممكن است به درون خويش انزوا گزيند و از ارتباط با ديگراني كه از آنها مي‌ترسد، اجتناب نمايد.
شخص مبتلا به عزت نفس پايين اساساً فردي است كه احساس غرور كمي در خودش ادراك كرده است. اصولاً اگر شخص زمينه‌هايي را كه در آنها فعاليت دارد با ارزش بداند، عزت نفس كلي او بالا خواهد بود، در حالي كه اگر وي آن زمينه‌ها را بي‌ارزش بداند عقايد منفي راجع به خودش خواهد داشت.
برخي از افراد براي توانايي‌ها يا ظرفيت‌هايي كه دارند، ارزش قائل نيستند و در مقابل براي آنچه كه فاقد آن هستند و يا به نسبت كمتري از آن برخوردارند، ارزش فراواني قائل ميشوند. روشن است كه اينگونه افراد مشكلات بيشتري در ارتباط با عزت نفس كلي خواهند داشت (آليس پپ و همكاران 1989) .
2-2-8-ديدگاه متقدمان روانشناسي درباره عزت نفسديدگاه ويليام جيمز: در بررسي عزت نفس اولين كار توسط ويليام جيمز(1980) انجام شده است.
جيمز “خود” را به دو جز، جنبه کلي و اساسي تقسيم کرد من موضوعي يا مفعولي و من عامل يا فاعلي.
من موضوعي يا مفعولي عبارت از مجموعه چيزهايي است كه فرد مي‌تواند آنها را از آن خود بداند اينها عبارتند از: ويژگيهاي مادي (بدني، مالکيتها)، ويژگيهاي اجتماعي ( ارتباطها، نقشها، شخصيت)، ويژگيهاي معنوي ( شعور، افکار، مکانيسمهاي رواني) که ترتيب يگانه و بيهمتاي آنها معرف و شناساننده فرد است (محسني، 1357).
يكي از دو جنبه اساسي در نظريه ي ويليام جيمز “خود” به عنوان” فاعل” يا “من فاعل” است که نقش سازماندهي و تفسير تجارب را ايفا مي كند. اساس و جوهر خود به عنوان فاعل، ذهنيتي است با چندين هسته آگاهي، از جمله آگاهي به اختيار يا اراده فرد در حوادث زندگي، آگاهي بر يگانه بودن تجربيات شخصي، آگاهي بر تداوم وجود و آگاهي داشتن بر آگاه بودن خود.
ديدگاه آبراهام مازلو: مازلو هدف و آرمان اصلي انسان را تحقق خويشتن و يا خودشكوفايي ميداند . وي مراتبي را براي دسترسي به اين آرمان به صورت سلسله مراتب نيازها تدوين نموده كه در يكي از اين مراحل، احساس ارزش و احساس عزت نفس است، كه در مرحلهٔ چهارم سلسله مراتب نيازها قرار گرفته است يعني نياز به احترام يا نياز به عزت نفس.
نيازهاي عزت نفس شامل نشان دادن كفايت‌ها، مورد تاييد قرار گرفتن و شناخته شدن از طرف ديگران ميباشد(اتكينسون و همکاران، 1998 ؛ترجمه ي براهني و همكاران؛ 1380).
مازلو دو نوع نياز ارزش و احترام را متمايز ميسازد. نخستين آن احترام به خود يا عزت نفس است كه مشتمل بر تمايل به شايستگي، چيرگي، پيشرفت، توانمندي، كفايت، اطمينان به خود، استقلال و آزادي ميباشد. زماني كه اين نياز ارضا شود فرد احساس ارزشمندي، توانايي، قابليت، مثمر ثمر بودن، اطمينان و قدرت ميكند و وجود خو د را در دنيا مفيد و لازم ميداند . اما چنانچه اين نيازها برآورده نشوند فرد احساس حقارت، درماندگي، ضعف، دلسردي و نااميدي مي كند. شق دوم نياز به ارزش، احترام به ديگران و مورد احترام قرار گرفتن از سوي ديگران ميباشد كه مشتمل بر تمايل به شناخته شدن، مورد توجه و قدرداني قرار گرفتن، داشتن منزلتي اجتماعي، اشتهار و مقام ميباشد . به بيان ديگر افراد نياز دارند به خاطر آنچه كه انجام ميدهند از طرف ديگران مورد توجه و احترام قرار گيرند. مازلو در كاوش‌هاي آماري خود، درجه همبستگي عزت نفس را با زودرنجي برابر با 39/0-، با نگرش جنسي غير اخلاقي 85/0-، با تعدادي از احساسات آگاهانه حقارت 40/0- با قابليت‌هاي برآشفتگي در موقعيت‌هاي مختلف 60/0-، و با تعدادي از ترس‌هاس آگاهانه 29/0-، اعلام نمود (مازلو، ترجمه احمد رضواني 1367).
ديدگاه راجرز: اصولا نام راجرز با مفهوم “خود” قرين است . پديدارشناسان و ديدگاه انسان‌گرايي آنها بر خلاف روانكاوان كه بر انگيزه‌هاي ناخودآگاه تكيه مي‌نمودند، بر ديدگاه ذهني فرد و درباره آنچه اكنون در حال وقوع است تاكيد
قیمت: 10000 تومان